نشر اصفهان؛ صنعتی پرپیچ وتاب و بیمناک

گیلی نت/اصفهان در عصر حاضر، چه برای ناشران و چه برای خوانندگان، ترسیم آیندۀ نشر آسان نیست. غالباً بیش از آنکه پر امید به دنیای نشر کشورمان نگاه شود، بیم ها و مشکلاتش به چشم می آید و همۀ فعالان این حوزۀ فرهنگی که ناشران اصفهان نیز از آن جمله اند درددل هایی دارند.

صنعت نشر ایران به عنوان یکی از پیچیده ترین و پردشوارترین عرصه های فرهنگی کشور ما، در اصفهان نیز با معضلاتی جدی روبه رو است. این در حالی است که این شهر در گذشتۀ ایران زمین یکی از مناطق پیشگام و ممتاز در عرصۀ انتشارات محسوب می شد.

گیلی نت با هدف تامل در وضعیت این صنعت و خصوصاً واکاوی چالش های پیش روی خود، با دو ناشر باسابقۀ اصفهان،گفت وگو کرد که در ادامه می خوانید.

کتاب گران و خوانندۀ کم درآمد

علی منصوری، یکی از ناشران در گفت وگو با گیلی نت اظهار کرد: یکی از اهداف نشر دانشگاه اصفهان از همان ابتدای تاسیس و جایگاه یک مرکز جامع و مادر در کشور، انتشار منابع علمی بود. بنابراین از سال 1333 خورشیدی نشر این دانشگاه تاسیس شد. اما به علت ضعف در مسایل فنی و کمبود تجهیزات وقفه ای در کار آن به وجود آمد. این انتشارات به طور مشخص از اوایل دهۀ 1360 به نشر کتاب توجه جدی کرد و تا امروز چاپ بیش از 850 عنوان کتاب را در کارنامۀ خود دارد. همچنین برخی از کتاب های این نشر در دانشگاه های بنام سراسر کشور تدریس می شود.

عضو هییت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان ادامه داد: نشر دانشگاه اصفهان مانند هر دانشگاه دیگری تلاش می کند تا مرجعیت علمی پیدا کند. این مسیله برای ما حایز اهمیت است که یافته های علمی استادان دانشگاه اصفهان را در شاخه های مختلف انسانی، ریاضی و تجربی و در قالب کتاب یا مجله منتشر کنیم. البته ما داوری سختگیرانه ای در خصوص نشر آثار داریم. درواقع به صرف اینکه کسی عضو هییت علمی است ما حاضر نمی شویم کتاب های او را به بازار علمی و فرهنگی عرضه کنیم.

او دربارۀ یکی از اساسی ترین مشکلات نشر گفت: در اصفهان و به طورکلی در کشور یکی از کلیدی ترین مشکلات ما گرانی تجهیزات نشر کتاب است. یکی از این تجهیزات کاغذ است که قیمت بالایی دارد. موانع متعددی بر سر راه نشر کتاب وجود دارد، اما در حال حاضر یکی از مهم ترین آن ها همین قیمت بالای کاغذ است که ناشران را به چاپ کتاب بی علاقه کرده است.

منصوری از جنبۀ دیگر نیز به مسیلۀ قیمت تجهیزات و مبلغ تمام شدۀ کتاب ها نظر کرد و یادآور شد: یکی از مخاطبان اصلی ما دانشجویان هستند. متاسفانه بسیاری از دانشجویان ما توان مالی کافی برای خرید کتاب، آن هم با این قیمت های روی جلد ندارند. تا به امروز، دانشگاه اصفهان هزینه های فراوانی را برای نشر و رساندن کتاب با قیمتی مناسب تر به دانشجویان صرف کرده است.

این دانش آموختۀ دکترای کتابداری و اطلاع رسانی تشریح کرد: اگر می خواهیم اتفاقی درخور و شایان توجه در حوزۀ فرهنگی ما رخ بدهد، و به راستی تحولی صورت بگیرد و خوانندگان ما به کتاب های محبوب و موردنیاز خود دست بیابند، باید دولت تصمیم جدی بگیرد. دولت باید حمایت کند و طرح بدهد و در عمل نیز بتواند برای مسیلۀ قیمت ها فکری کند.

غفلت دستگاه های دولتی از نشر

یکی از مسایل نشر کنونی ایران که می توان بررسی کرد، خواننده است که منصوری آن را چنین توضیح داد: امروزه اینترنت و محیط وب بسیار فراگیر شده است. مردم در سنین مختلف ممکن است قسمت عمده ای از وقت خود را صرف گشت وگذار در شبکه های اجتماعی کنند. باید در نظر بگیرم که در محیط های مجازی بسیاری از مطالب داوری نشده اند، اما کتابی که دانشگاه اصفهان یا هر دانشگاه و نشر معتبر دیگر راهی بازار می کند، از سوی یک فرد یا تیم متخصص داوری شده است.

او سپس از جنبۀ دیگر نیز به مسیلۀ محیط وب نگاه و چنین نظرش را ارایه کرد: محیط وب و شبکه های اجتماعی از بُعدی دیگر نیز برای انتشاراتی ها مشکل ساز شده اند. کتابی که ناشر به صورت کاغذی و پس از زحمات و صرف هزینه های بسیار چاپ می کند، ممکن است به طور غیرقانونی در فضای مجازی منتشر شود.

این مدرس دانشگاه اصفهان یکی دیگر از چالش های اساسی را مخصوصاً در شهرستان ها مسیلۀ توزیع دانست و تصریح کرد: برخی از ناشران بزرگ در این عرصه موفق اند و با چالش کمتری روبه رو هستند. اما ناشران، به ویژه غیرمرکزنشین ها در این زمینه موانع بسیاری پیش روی خود می بینند. ناشر بعد از هزینه های هنگفتی که صرف تولید کتاب می کند باید به منظور توزیع نیز بودجۀ قابل توجهی را در نظر بگیرد.

 عضو هییت علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان یکی دیگر از مسایل و دشواری های نشر در اصفهان یا هر شهر دیگری را این گونه بیان کرد: متاسفانه مخصوصاً در سال های اخیر ما شاهد کم توجهی دستگاه های دولتی درمورد ناشران و مسیلۀ چاپ هستیم. ما هیچ حمایت جدی و مداوم و مفید نمی بینیم و گویی ناشران رها شده اند. ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی که در اصفهان متولی اصلی نشر و فرهنگ مطالعه به حساب می آید، عملکرد درخور اعتنا و کارسازی نداشته است.

این پژوهشگر در ادامه تاکید کرد: ما بارها گفته ایم که نشری مانند دانشگاه اصفهان که مخاطب اصلی آن دانشجویان هستند و خرید کتاب برای آنها آسان نیست باید حمایت شوند. اگر یک جامعۀ پرقدرت و دانا و تاثیرگذار را انتظار داریم، باید مطالعه در بین گروه های مختلف گسترش یابد. ما موظفیم ابزار مطالعه را به بهترین شکل خود در اختیار جامعه قرار دهیم. باید کتاب در سبد خرید دانشجو و هر طبقه و گروه دیگری قرار بگیرد و فرهنگ مطالعه باید فراگیر شود.

او به رابطۀ ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دانشگاه اصفهان که شعارش جامع محوری و تمدن سازی است نیز اشاره کرد و گفت: من دو سال است که مدیریت این نشر را به عهده دارم، اما یاد ندارم که ادارۀ فرهنگ و ارشاد اسلامی پرسیده باشد که آیا شما مشکل خاصی دارید؟ کمک و حمایتی می خواهید؟ آیا کاغذ نیاز ندارید؟ اصلاً ندیدم که حمایت مادی و معنوی جدی صورت بگیرد. اگر متولی نشر این کار را نکند، انتظار داریم کدام بخش در استان و شهر اصفهان از ما حمایت به عمل آورد؟

ناکارآمدی انجمن ها و تعاونی های کتاب

سید محمدجواد هاشمی، دانش آموختۀ دکترای روابط بین الملل از دانشگاه اصفهان نیز به گیلی نت گفت: از عمر نشر «گفتمان اندیشۀ معاصر» در اصفهان 25 سال می گذرد. این نشر در حوزه های عمومی مانند هنر، سیاست، ادبیات و تاریخ فعالیت دارد. این نشر در 5 دورۀ متوالی عنوان دوسالانۀ جایزۀ کتاب اصفهان را کسب کرد و یکی از کتاب های ما نامزد کتاب برگزیدۀ سال شد.

این نویسنده، پژوهشگر و شاعر به مسیلۀ انجمن های حامی نشر در اصفهان اشاره و بیان کرد: در اصفهان شاهدیم که انجمن های متعددی با عنوان حامیان نشر فعال اند، اما متاسفانه با یکدیگر هماهنگ نیستند و روابط سازنده ای ندارند. این مسیله را می توان جدی ترین چالش و معضل نشر در شهر اصفهان دانست. این انجمن ها همگی غیردولتی یا غیرانتفاعی هستند و به نظر من همۀ آن ها تا این تاریخ ناموفق بوده اند.

او ادامه داد: گاهی ممکن است امتیازاتی به ناشران تعلق بگیرد و حمایتی شود، اما غالباً روند به این صورت که در انجمن ها خود نمایندگان اصلی از این مزایا استفاده می کنند و دیگر سهمی نصیب سایر اعضا نمی شود. معمولاً در انجمن های این چنینی یا به گروه وسیعی از ناشران توجه نمی شود یا مورد کم توجهی قرار می گیرند. باید بین انجمن های حامی نشر و کتاب در اصفهان و بین انتشاراتی های مختلف تعامل سازنده شکل بگیرد.

این پژوهشگر اضافه کرد: انجمن های به اصطلاح حامی نشر، نه فقط در رسیدن به اهداف خود ناکام مانده اند و کمک کننده نیستند، بلکه مسیله دار هم هستند. برای مثال، شما اگر در یک گروه ناشران عضو باشید، متوجه این مسایل می شوید. در این گروه ها هرکس دیگری را به یک بدرفتاری یا کاستی یا تخلف متهم می کند. متاسفانه ما در وضعیت بی ثبات نشر شاهد این مشکلات هستیم.

او در خصوص وضعیت شرکت تعاونی ناشران اصفهان نیز گفت: این تعاونی تا زمانی که زنده یاد سیدحسن پارسافر در قد حیات بود و مسیولیت آن را به عهده داشت، مفید بود. اما دامنۀ فعالیت ها در حوزۀ نشر به شخصیت پارسافر وابستگی بسیاری داشت و نتوانست از دایرۀ او فراتر برود. با مرگ او تعاونی هم ناکارآمد شد. پارسافر در تقسیم امکانات برای همه و حمایت همه جانبه بدون تبعیض تلاش بسیاری کرد.

هاشمی پس از درنگ در فعالیت نهادهای غیردولتی، به حامیان دولتی نشر نیز اشاره و توضیح داد: نهادها و سازمان های دولتی مرتبط با نشر اصلاً دنیای انتشارات برایشان اهمیتی ندارد! مخصوصاً در اصفهان متولیان دولتی نشر برنامۀ خاصی برای اهمیت دادن به ناشران و ارتقای نشر ندارند. فعالیت ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزۀ نشر به مسایل دادن مجوز محدود می شود. ارشاد ما دغدغۀ نشر ندارد. یک مسیلۀ دیگر که اصفهان و به گمانم همۀ شهرها دارند، صدور مجوز است. مدت کوتاهی است که صدور مجوزها کاملاً به تهران واگذار شده است و شهرهای دیگر اختیاری ندارند.

فساد ریشه دار در نشر

ناشر «گفتمان اندیشۀ معاصر» به مسیلۀ کاغذ نیز چنین نظر و تشریح کرد: در حدود سالیان 1398 و 1399 شمسی از بُعد تهیۀ کاغذ، نهادهای دولتی برخی ناشران را حمایت می کردند. اما در حال حاضر، از این جنبه یا دیگر حمایتی صورت نمی گیرد یا حمایت هایی وجود دارد و ما بی خبریم. ممکن است به شکل ویژه خواری باشد. کاغذ در حال حاضر بسیار گران برای ناشر تمام می شود و بدون تردید از چالش های اساسی نشر ما به شمار می آید.

این داستان نویس اظهار کرد: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است پس از چاپ اول هر کتابی، آن را از ناشر خریداری کند. نباید در این مسیله بین ناشران تبعیضی وجود داشته باشد.

توزیع کتاب یکی از مسایل و دشواری های پیش روی نشر است که هاشمی دربارۀ آن چنین گفت: شهر اصفهان در حوزۀ کتاب درسی، چه مدارس و چه دانشگاهی، و مشخصاً توزیع این کتاب ها در کشور به یک قطب تبدیل شده است. اما در موضوعات عمومی، توزیع کتاب برای ناشران یکی از معضل های اصلی نشر به حساب می آید. مهیاکردن فضای توزیع کتاب در اصفهان و توزیع این کتاب ها در تهران همواره با موانعی جدی روبه رو بوده است. در برخی ادوار برنامه هایی وجود داشت تا مشکل توزیع برطرف شود، اما تداوم پیدا نکرد.

این پژوهشگر به موضوع تیراژها نیز اشاره کرده و افزود: تیراژ یا شمارگان کتاب ها بسیار کم شده است. اکنون تیراژ کتاب به 100 یا 150 و نهایتاً 200 رسیده است. این تیراژهایی که تا هزار و 2هزار در شناسه ثبت می شود، واقعیت ندارد.

هاشمی سپس به طور مشخص دربارۀ مسایل مرتبط با ناشران دولتی، توضیح داد: بخشی از نشر دولتی ما گرفتار رانت است. رانت به همراه خود فساد می آورد و چنین فسادی به سایر بخش ها نیز راه پیدا می کند و آن ها را تحت تاثیر خود قرار می دهد. رانت دادن و رانت خواری همواره وجود داشته و به هیچ طریقی از میان نرفته است. این تدوام رانت بازتاب دهندۀ مافیای بزرگ و پرقدرتی است که در پشت آن وجود دارد. دولت های مختلف در حل این مسیله ناکام بوده اند. گفتنش هم بی فایده است. کسانی هستند که از این فساد نفع می برند و بنابراین ادامۀ آن و دامن زدن به آن برایشان سود دارد. تمام چالش هایی که برشمردم، در سرتاسر کشور وجود دارد، اما در اصفهان پررنگ تر هستند و اصلاً اراده ای برای اصلاحشان وجود ندارد.

او در پایان نیز پیشنهادی برای بهبود نشر ارایه کرد و گفت: بهتر است که رسانه ها و مطبوعات مختلف با نشریات استان ارتباطی سازنده پیدا کنند. رسانه های ما می توانند عرصه ای موثر برای معرفی کتاب های منتشرشده در اصفهان باشند. ما در اصفهان مترجمان و مولفان و داستان نویسانی داریم که بی نظیرند. این افراد چون در پایتخت زندگی نمی کنند غالباً دیده و شنیده نمی شوند.

پایان خبر گیلی نت